Հանրապետութեան համաչափ զարգացման հրամայականը

Սպիտակ-Գիւմրիի երկրաշարժի երեսնամեակին առիթով քանի մը դիտարկում կարելի է ընել քաղաքական այն հետեւանքներուն մասին, որոնք թէ՛ միջազգային եւ թէ՛ հայկական առումով սուր հնչեղութիւն ունեցան:

1988-ին Խորհրդային Միութեան կազմաքանդումի նախանշանային տուեալները անտեսանելի ձեւով սկսած էին ուրուագծուիլ, երբ բնական աղէտը ցնցեց մեր երկիրը:

Մարդասիրական եւ ինչու չէ հայասիրական համաշխարհային շարժումը ալիքային  բարձր մակընթացութիւններ ապահովեց շատ արագ: Անշուշտ այստեղ կար պատահածին ահաւորութիւնը, զոհերուն մեծաքանակ ըլլալը, քանդուած-աւերուած բաժնին ահագնութիւնը եւ անօթեւան դարձածներուն, փլատակներուն տակ մնացած շունչերուն օգնութեան փութալու վարակիչ մթնոլորտի տարածումի հանգամանքները:

Հայաստանի խորհրդային հանրապետութիւնը գրաւած էր համայն աշխարհին ուշադրութիւնը եւ իր վրայ կեդրոնացուցած` ամբողջ աշխարհին կողմէ աջակցելու գործողութիւններու շարքը:

Կը թուէր, որ երկաթէ վարագոյրը եւս ճաքեր կու տար եւ աշխարհը արագ կշռոյթներով կը թափանցէր խորհրդային տարածք` այնտեղ նաեւ նկատելու ամբողջ հասարակարգի մը կամ բնակչութեան հանդէպ խորհրդային իշխանութիւններու որդեգրած միջոցներու դիւրաբեկութիւնը: Այլ խօսքով` երկրաշարժագէտները համակողմանիօրէն համոզուած էին, որ նման տարողութեամբ երկրաշարժ մը աշխարհագրական այլ միջավայրի մէջ, ուր յարգուած էին ճարտարապետական եւ ճարտարագիտական շինարարական օրինաչափութիւնները, շատ աւելի նուազ մարդկային զոհեր պիտի պատճառէր, եւ շատ աւելի սակաւաթիւ աւերներ ու քանդումներ պիտի արձանագրուէին:

Այս երեւոյթը այլաբանական մեկնաբանութեամբ կը քանդէր նաեւ Խորհրդային Միութեան առասպելը` հզօրութեան, կազմակերպուածութեան եւ անառիկութեան իմաստով: Ուրկէ նաեւ` այն տեսութիւնը, որ Խորհրդային Միութեան կազմաքանդումին մէջ երկրաշարժին պատճառով իրականութեան դէմ յանդիման գալը ազդեցիկ գործօն եղած էր գործընթացի արագացման մէջ: Նման տեսութիւն վերապահուած է նաեւ արցախեան ազատամարտին, կամ ժամանակի անմիջականութեամբ` կենսոլորտային օրակարգերով ըստ էութեան ազգային պոռթկումներու, որոնք կայացան հայկական հանրապետութեան մէջ:

Աշխարհաքաղաքական իմաստ ու նշանակութիւն կրնայ ունեցած ըլլալ երկրաշարժը` գործող աշխարհակարգի վերափոխման առումով: Ժամանակակից պատմութիւն եւ հասարակագիտութիւն ուսումնասիրողները տակաւին ատեն ունին յանգելու նման եզրակացութիւններու:

Երկրաշարժէն ետք հիմնական փոփոխութեան ենթարկուեցան մեր երկրի շինարարական օրէնքներն ու օգտագործուած շինանիւթերու չափը, տեսակներն ու որակը:

Երեսուն տարի ետք խնդիրը սուր կերպով այլ հարթութիւններու վրայ կը դրուի: Անիկա անօթեւան կամ ժամանակաւոր պատսպարան ունեցողներու բնակարանամուտերու վերջին շրջափուլէն անդին երկրաշարժի գօտիի զարգացման միտումներու ապահովումին կը վերաբերի, որ միայն հարուածուած տարածքներուն չի վերաբերիր:

Նոր Հայաստանը անպայման իբրեւ առաջադրանք պէտք է ճշդէ հանրապետութեան համաչափ զարգացման խնդիրը: Ճանապարհաշինութենէն փոխադրամիջոցային, ենթակառուցուածքայինէն բնակարանային եւ համապատասխան կառոյցներ, սահմանամերձ շրջաններու բնակեցման նպաստող քաղաքականութիւն` ազգովին, հանրապետութեան համաչափ զարգացումի միտումները ապահովելու անհրաժեշտութեան առջեւ կանգնած ենք:

Երեւանակեդրոն հանրապետութիւնը բազմաթիւ զարգացած քաղաքներ ունեցող երկրի վերածելու հրամայականը սուր հնչեղութիւն ունի այսօր իբրեւ հրատապ խնդիր:

Խորհրդարանական ընտրութիւններու նախօրէին պարզապէս արձանագրենք, որ այս խնդիրներու լուսաբանումով, ներկայացումով եւ քննարկումով, մեղմ ըսելաձեւով, չէին յագեցած նախընտրական ծրագիրները:

Երկրաշարժի երեսնամեակը կը յուշէ հանրապետութեան համաչափ զարգացման հրամայականը: