27 Յուլիս 1983. Լիզպոնի Հինգին գերագոյն անձնուիրումը հայոց արդար ցասումին մշտագոռ արձագանգն է… Յաւերժին մէջ
1983 թուականի Յուլիս 27ի օրը արեամբ գրուած անջնջելի թուական մը դարձաւ հայ ժողովուրդի մերօրեայ պատմութեան մէջ՝ խորհրդանշելով Հայ Դատի ուժական պայքարին նորագոյն զարթօնքին արեւամարը…
Յուլիս 27ի այս օրը, 36 տարի առաջ, Փորթուկալի մայրաքաղաք Լիզպոնի մէջ, թրքական դեսպանութեան պատկանող համալիրը թատերաբեմ դարձաւ հայկական իւրօրինակ Ողջակիզման։
Հինգ երիտասարդ հայորդիներ, ՀՅԴ Լիբանանի Երիտասարդական Միութեան անդամներ, յանուն Հայ Դատի պահանջատիրութեան, ուժանակով պայթեցուցին եւ օդը հանեցին թրքական պետութիւնը խորհրդանշող շէնքը՝ ինքնասպանական գործողութեամբ մը եւ հերոսական գաղափարապաշտութեամբ իրենց գերագոյնը, դեռատի կեանքը նուիրաբերելով հայոց Ազգային Դատին շուրջ քաշուած լռութեան պատը քանդելու պայքարին։
«Հայ Յեղափոխական Բանակ»ին զինուորագրուած գաղափարի մարտիկներ էին Արա Քըրճըլեան, Վաչէ Տաղլեան, Սիմոն Եահնիեան, Սեդրակ Աճէմեան եւ Սարգիս Աբրահամեան։ Սիմոն նահատակուեցաւ գործողութեան առաջին փուլին, դեսպանութեան համալիրը գրաւելու գրոհի ընթացքին։ Արա, Վաչէ, Սեդրակ եւ Սարգիս չուշացան միանալու մարտիրոսացած իրենց ընկերոջ՝ մեր սերունդներուն կտակելով Գերագոյն Զոհաբերութեան ու Ողջակիզման ոգեշնչող աւանդը յանուն Ազգի եւ Հայրենիքի վերատիրացման հայոց մշտանորոգ պայքարին։
Այդպէ՛ս, 1983ի Յուլիս 27, Հայ Դատի ուժական պայքարին
սփիւռքեան շղթայազերծումը ամբողջացուց իր կենսածիրը՝ Հայկական Պահանջատիրութեան երկնակամարին վրայ խորհրդանշելով վերջին բոցավառումը սքանչելի Սերունդի մը մարտունակութեան մայրամուտին:
1975ին, Մեծ Եղեռնի վաթսունամեակին առիթով, Հայ Դատի ուժական պայքարին կիզիչ արեւը անսպասելիօրէն ծագեցաւ ազգային¬ազատագրական պայքարներու հորիզոնին վրայ եւ, ամենայն ճառագայթումով, Իրաւունքի եւ Արդարութեան իր բոցավառ ճշմարտութիւնը տարածեց ամէնուր։
Ութ տարի շարունակ, թրքական ցեղասպան պետութեան դիւանագիտական ներկայացուցիչներուն դէմ ուղղուած իր պարբերական՝ այլեւ հետեւողական հարուածներով, Հայ Դատի ուժական պայքարը փշրեց անարգ լռութեան պատը եւ հրկիզեց հայասպան ուրացումի ու մեծապետական պատեհապաշտութեան խաւարանիստ բոլոր որջերը։
Հայ Դատին միջազգային այժմէական հնչեղութիւն ապահոված այդ հատու հարուածներուն վերջինը եղաւ Լիզպոնի ողբերգական գործողութիւնը եւ, իբրեւ այդպիսին, խորհրդանշեց մայրամուտը պահանջատիրական պայքարի ուժական ա՛յդ եղանակին, որ իր նպատակին հասաւ՝ Հայկական Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը, մանաւանդ հայ ժողովուրդին քաղաքական արդար հատուցում կատարելու Թրքական Պարտքը այժմէական օրակարգի վերածելով։
Շատ գրուած է եւ տակաւին երկար ժամանակ ու միշտ պիտի գրուի Լիզպոնի Հինգին մասին, անոնց գերագոյն զոհաբերութեան մէջ խտացած գաղափարական անկորնչելի խորհուրդին եւ պատգամին մասին։
Անոնք «խենթ»եր էին, կենսուրախ զաւակներն էին հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութենէն վերապրած, հայրենազուրկ դարձած հայրերու, որոնք կրցան յաղթահարել տարագրութեան հետ եկած կեանքի դառնութիւններն ու դժուարութիւնները, ճաշակեցին հիւղաւաններու եւ թիթեղաշէն դպրոցներու անձուկ դաժան պայմանները եւ, այդ բոլորով հանդերձ՝ կրցան հայու աշխատասիրութեան, ձեռներէցութեան ու ստեղծագործ ոգիին կենսայորդ աշխուժութիւնը մարմնաւորել եւ ազգային ու պահանջատիրական շունչով սերունդ թրծել։
Արա, Վաչէ, Սիմոն, Սեդրակ եւ Սարգիս Թուրքիոյ գործադրած ցեղասպանութենէն վերապրած տարագիր հայութեան երրորդ սերունդին կը պատկանէին։ Ամէն իրաւունք ունէին եւ ամէն հնարաւորութիւն ստեղծած էին կեանքին փարելու եւ վայելելու իրենց աշխատանքին պտուղները, բայց Ազգի եւ Հայրենիքի սպանդին ու տեղահանութեան, բռնագրաւումին եւ կործանման մեծ ու խորագոյն խոցը, այլեւ՝ հայկական Իրաւունքին ու Արդարութեան դէմ հիւսուած Լռութեան Պատը մեծ «Օտարական»ներու վերածած էր անոնց ամբողջ սերունդը։
Սեփական ու մայրենի լեզուով եւ մշակոյթով լիարժէք ապրելու եւ արարելու ներքին կրակը, պապենական հողին վրայ հայաշունչ կեանք ու ազատ ապագայ կերտելու եւ վայելելու բուռն պահանջը եւ, մանաւանդ, արեւուն տակ հայու հպարտութեամբ քալելու անյագ ծարաւը Լիզպոն առաջնորդեցին գրոհային մարտունակութիւնը Հինգ Խենթերուն, որպէսզի իրենց ՊԱՏԳԱՄը առաւելագոյն ուժականութեամբ փոխանցեն նախ սեփական ժողովուրդի իրենց սերնդակիցներուն, ապա՝ ցեղասպան թրքական պետութեան ժառանգորդներուն եւ, վերջապէս, լուռ ու անտարբեր հայեացքով հայոց ողբերգութեան նայող մեծապետական աշխարհին:
Որոշակի ժամանակ պէտք եղաւ, որպէսզի Լիզպոնի Հինգին գերագոյն զոհաբերութիւնը հայերուս եւ ողջ աշխարհին հասկնալի դառնայ իրենց իսկ խոստովանութեամբ՝ նախքան գրոհը կատարուած տեսագրութեամբ.
– «Առանց հայրենիքի, առանց մայր հողին՝ ո՛չ ապագայ կայ, ո՛չ կեանք, ո՛չ ընտանիք կ՛ըլլայ: Առանց մայր հողին, առանց ազգին, որեւէ ընտանիք գոյութիւն չ՛ունենար»,¬ հաւատաց Արա։
– «Շատ հպարտ եմ, որ հայ ծնած եմ, որովհետեւ հայ պիտի մեռնիմ: Շատ ուրախ եմ այս գործողութեամբ: Հիմա մեր ապրած կեանքը իսկապէս որ կեանքէ զատ՝ ամէն ինչի կը նմանի: Կ՛ապրինք ուրիշին տիրապետութեան տակ, ուրիշին խամաճիկներն ենք», աւելցուց Սիմոն:
– «Ինչպէս որ կ՛ըսէ երգը՝ «Երբ չի մնում ելք ու ճար, խենթերն են գտնում հնար»: Այո՛, մենք խենթեր ենք, բայց չակերտեալ խենթեր: Եկէ՛ք, միացէ՛ք մեզի: Կը հաւատամ, որ կը տիրանանք մեր հայրենիքին», յայտարարեց Սագօ։
– «Ես բնական մահով պիտի չմեռնիմ. զոհը պիտի չըլլամ ճակատագրի խաղերուն: Ես Հայ Դատի զինուոր եմ. կեանքս պիտի զոհեմ այդ ճամբուն վրայ», ընդգծեց Վաչէ։
– «Մենք առաջինները չենք, որ կը քալենք, մեզմէ առաջ շատեր քալած են եւ կը յուսամ, որ մեզմէ աւելի լաւերն ալ պիտի գան, մեզմէ աւելի գործեր պիտի ընեն», պատգամեց Սեդրակը։
Ահա ա՛յս հաւատքով «արշաւեցին Լիզպոն զոհուած քաջ ընկերներ»ը։
Այդպէ՛ս, Լիզպոնի մարտիրոսացումը դարձաւ նորօրեայ վկայութիւնը «իմացեալ մահով անմահութիւնը նուաճելու» հայ ազգային գաղափարախօսութեան։
Եղա՛ւ պատգամաբերը ազատ, անկախ ու միացեալ Հայաստանէն դուրս կեանքի բոլոր հեռանկարները մերժելու նոր ժամանակներու Հայու յեղափոխական անդառնալի ուխտին։
Խորհրդանշե՛ց դաշնակցական պատրաստակամութիւնը՝ գերագոյն զոհաբերութեան անձնական օրինակով շրջելու պատմութեան թաւալգլոր անկումի անիւը եւ վերահաստատելու հայոց ազգային արժանաւորութիւնը, սեփական ուժով վերականգնելու անփոխարինելի Իրաւունքն ու Արդարութիւնը։
27 Յուլիս 1983ը հայոց յուշատետրին Լիզպոնի Ողջակիզման խորհրդանիշ էջն է։
Օրն է՝ յանուն Հայ Դատին եւ Ազատ, Անկախ ու Միացեալ Հայաստանի նուաճումին գերագոյն զոհաբերութեան պատրաստ գտնուելու ամբողջ սերունդի մը անկորնչելի պատգամին, արեամբ նուիրագործած գաղափարական յանդգնութեան։
Եւ տարագրութեան դատապարտուած հայը, այսօր թէ վաղը, երբ իր զաւակներուն հայեցի շունչ ու գաղափարական թռիչք կը ներարկէ, անպայման պիտի յիշէ եւ միշտ պիտի յիշեցնէ օրինակը Լիզպոնի Հինգին՝ իբրեւ յաւերժին մէջ արձագանգող պոռթկումը հայոց արդար ցասումին։
Այսօր հայ ժողովուրդը իր հոգիին խորը հոգեհանգստեան պաշտօն կը կատարէ եւ կը խոնարհի յիշատակին առջեւ Ազգի ու Հայրենիքի ազատութեան եւ անկախութեան բագինին զոհաբերուած Ողջակէզներուն՝ Արային, Վաչէին, Սիմոնին, Սեդրակին եւ Սագոյին։
Լիզպոնի Հինգին հետ մեր էութեան կենսուրախ մէկ բջիջը ողջակիզուեցաւ 36 տարի առաջ, որպէսզի Անոնց Գերագոյն Զոհաբերութեան օրինակը՝ իբրեւ ոգեշնչող անմար կրակ՝ իւրաքանչիւր հայու մէջ կռանէ կամքը եւ ուժը մինչեւ վերջին շունչ պայքարելու պատրաստակամութեան, ընդդէմ համակերպումի եւ պարտուողականութեան, յուսալքումի եւ անձնատուութեան ամէն կարգի փորձութեանց,
որպէսզի երբեք չմոռնանք հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութիւնը եւ արժանաւորապէս տէր կանգնինք Ազգն ու Հայրենիքը ամբողջական ազատագրութեան առաջնորդելու գաղափարական մեր մեծագոյն պարտքին։