Արամ Ա. Կաթողիկոսի բացառիկ հարցազրոյց. “Պահանջատիրութիւնը մեր ժողովրդի դատի էութիւնն է”

Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցը սովորական տարեթիւ չէ, եւ ոգեկոչման արարողութիւններին զուգահեռ պէտք է յստակ լինի, թէ որն է հայ ժողովրդի նպատակը, որն է թիրախն ու ինչի վրայ պէտք է շեշտը դնել: Այս մասին ընդգծում է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսն «Արմէնպրես»ին տուած բացառիկ հարցազրոյցում: Վեհափառը ներկայացնում է Հայոց Ցեղասպանութեան տարելիցին եւ դրանից յետոյ հայ ժողովրդի անելիքների իր տեսլականը, կարեւորում Հայոց Ցեղասպանութեան հարցի բարձրացումը իրաւական հիմքի վրայ:

«ԱՐՄԷՆՊՐԵՍ».- Վեհափառ տէր, այս տարի հայ ժողովուրդը կ՛ոգեկոչի Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցը: Ո՞րն է ձեր պատգամը հայ ժողովրդին եւ միջազգային հանրութեանը:

ԱՐԱՄ Ա.- Երբ շուրջ երեք տարի առաջ սկսեցինք պատրաստուել Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի նախապատրաստական աշխատանքներին, մենք կարեւորութեամբ շեշտեցինք հետեւեալը. որպէս մեր գործընթացի մեկնակէտ, ինչպէս նաեւ նպատակակէտ՝ առաջին հերթին յայտարարեցինք, որ 2015ը սովորական տարելից չէ, որ պէտք է նշենք եւ իր խորքով, բնոյթով ու նպատակով բոլորովին պէտք է տարբերուի: Սովորական ձեռնարկներից բացի, պէտք է յստակ դառնայ մեր նպատակը՝ որտեղ պէտք է շեշտը դնել՝ որն է լինելու մեր թիրախը: Ռազմավարական եւ մարտավարական մեր մօտեցումները պէտք է յստակօրէն ճշդենք: Նոյնը պէտք չէ կրկնել: Ներկայ պայմանների լոյսի ներքոյ վերատեսութեան պէտք է ենթարկենք մեր մօտեցումները: 100րդ տարելիցը չպէտք է նկատել գագաթնակէտ Հայ Դատի գծով հարիւր տարի կատարած աշխատանքի համար: Այն միայն գագաթ է եւ հետեւաբար աւելի բարձր գագաթներ նուաճելու յանձնառութիւնը պէտք է մղիչ ուժ դառնայ Հայ Դատի աշխատանքներում: Յիշեալ մօտեցման լոյսի տակ երեք բառերի մէջ փորձեցինք խտացնել մեր անելիքները՝ յիշել, յիշեցնել եւ պահանջել: Հակիրճ կերպով բացատրեմ, թէ ինչ է դա նշանակում:

Ա.- Հաւաքական յիշողութիւնը ժողովրդի կեանքում կենսական նշանակութիւն ունի: Պատմութիւնը սոսկ դէպքերի ու դէմքերի մասին տեղեկութիւնների ամբողջութիւն չէ ամփոփուած գրքի մէջ, այլ շարունակուող եւ կենդանի իրականութիւն: Սերնդէ սերունդ փոխանցուած յիշողութիւնն է, որ անցեալը անցած չպէտք է դարձնենք, այն պէտք է վերածել կենդանի ու գոյութենական ներկայութեան: Հաւաքական յիշողութիւնն է, որ սերնդէ սերունդ ինքնութիւնը կը կազմաւորի եւ նրանց պատկանելութեան արմատները կը զօրացնի: Հաւաքական յիշողութիւնն է, որ սերունդներին դէպի ապագան կ՛առաջնորդէ՝ նրանց մէջ վառ պահելով իրենց ազգային գերագոյն իդէալներն ու ձգտումները: Միթէ այսպէս չեղաւ հարիւր տարի մեր հաւաքական յիշողութիւնը՝ ցեղասպանութեանը յաջորդող սերունդների կեանքի մէջ:

Բ.– Անհրաժեշտ է անցեալի մեր յիշողութիւնը վերածել նաեւ յիշեցման՝ ուղղուած մեր շրջապատին: Համաշխարհայնացած ներկայ աշխարհը, որտեղ գոյութիւն չունեն ցանկապատներ, մեզ կը պարտադրի, որ զանազան ձեւերով յիշեցնենք մեր շրջապատին, որ հայ ժողովրդի դէմ իրականացուել է ցեղասպանութիւն եւ այդ ոճիրը շարունակում է անպատիժ մնալ: Անցնող հարիւր տարիների ընթացքում այս ուղղութեամբ կարեւոր աշխատանք է կատարուել: Քարոզչական, հրատարակչական, յարաբերական, քաղաքական, կրօնական եւ այլ ոլորտներում եկեղեցին, կուսակցութիւնները, Հայ Դատի մարմինները, վերջին երկու տասնամեակում Հայաստանի Հանրապետութիւնը կարեւոր աշխատանք կատարեցին: Այս աշխատանքները վերանորոգուած թափով պէտք է շարունակուեն, սակայն տարբեր մօտեցումներով, մեթոդներով ու շեշտադրումներով, որովհետեւ աշխարհը հիմնովին փոխուել է:

Գ.– Պահանջատիրութիւնը մեր ժողովրդի դատի էութիւնն է: Մենք ոչ միայն մեր ժողովրդի դէմ գործադրուած Ցեղասպանութիւնը պէտք է յիշենք, յիշեցնենք աշխարհին, այլ պէտք է արդարութիւն պահանջենք: Պահանջատիրական ոգով եւ մօտեցումով պէտք է մշակենք մեր ժողովուրդների իրաւունքների պաշտպանութեան հետ աղերս ունեցող ծրագիրներն ու ճշդենք քայլերը: Մեր մարդկային իրաւունքները տակաւին կը մնան բռնաբարուած: Մէկուկէս միլիոն հայի արիւն է թափուած: Մեր ազգապատկան, եկեղեցապատկան ու անհատական կալուածները ցեղասպան թուրքի կողմից բռնագրաւուած են: Այս կացութեան դիմաց մենք չենք կարող միայն ողբալ, գրել ու խօսել: Պէտք է մեր իրաւունքները պահանջենք: Մեր պահանջատիրութիւնը պէտք է լինի տրամաբանուած, ծրագրուած եւ պատմա-իրաւական տուեալներով ամուր, հեռու մնայ ամէն տեսակի զգացական, պարագայական եւ ժամանակավրէպ մօտեցումներով:

«ԱՐՄԷՆՊՐԵՍ».- Վեհափառ տէր, ի՞նչ դաս պէտք է քաղենք Հայոց Ցեղասպանութիւնից եւ 100րդ տարելիցից յետոյ, որոնք պէտք է լինեն հայ ժողովրդի քայլերը:

ԱՐԱՄ Ա.- Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի մասին խօսելով՝ մենք յաճախ կը յիշեցնենք մեր ժողովրդին, որ անհրաժեշտ է նայել հարիւրամեակից այն կողմ: Այս խօսքով, մեր ծրագիրները պէտք է այնպէս կատարուեն, որ մեզ առաջնորդեն 100րդ տարելիցի շրջագծից այն կողմ: Նեղ օղակների մէջ պարփակուած գործելը մեզ հեռու կը պահի յաջողութեան առաջնորդող ճամբաներից: Ինչպէս արդէն նշեցի, 100րդ տարելիցը գագաթնակէտ չէ Հայ Դատի աշխատանքներում, այն միայն հանգրուան է, հանգրուան, որը մեզ կը մղի անցեալը նայելու, կատարուած աշխատանքը վերլուծելու, արժեւորելու եւ գնահատելու եւ ապա ապագայատեսիլ մօտեցում ծրագրելու 100րդ տարելիցից այն կողմ: Հետեւաբար, ինչ պէտք է անել 100րդ տարելիցից յետոյ: Ամէնից առաջ հայ ժողովրդի պայքարը կը ստիպի մեզ միասնական ոգով եւ համահայկական մօտեցմամբ ու ծրագրով կատարենք այս աշխատանքը: Միայն առիթից առիթ քովէքով չգանք ու պարագայաբար մեր միասնականութիւնը չարտայայտենք: Դժ-բախտաբար նման մօտեցում ունեցանք անցնող հարիւր տարուայ ընթացքում: Մեր միասնականութիւնը պէտք է մեր կեանքում մնայուն ներկայութիւն ունենայ եւ այն պէտք է դառնայ պահանջատիրական պայքարի մղիչ ուժը: Անհրաժեշտ է այս ուղղութեամբ համահայկական մտածողութիւն մշակել: Մեր միասնականութիւնը կը դառնայ զգացական եւ ժամանակաւոր, երբ այն համահայկական մտածողութեան վրայ խարսխուած չէ: Մեր ժողովրդին ներկայացնող կառոյցների ներկայացուցիչները, բնականաբար, Հայաստան պետութեան գլխաւորութեամբ, պէտք է միասնաբար մտածեն, թէ ինչպէս կարելի է կազմակերպել մեր ժողովրդի արդար իրաւունքների ձեռքբերման աշխատանքը 100րդ տարելիցից յետոյ:

Համահայկական հռչակագիրը համահայկական մտածողութեան եւ աշխատանքի առաջին եւ մեծապէս կարեւոր քայլն է: Հռչակագրին պէտք է յաջորդեն գործնական քայլեր, ու ճշդուի քննարկումների ու ծրագրերի յստակ գործընթաց: Այս առումով զանազան առիթերով յիշեցրել ենք, մեր պահանջի գծով յստակեցում կատարելուն առընթեր, անհրաժեշտ է նաեւ աշխատանքի բաժանում կատարել: Բնականաբար Հայաստանն իր անելիքը պէտք է ունենայ, Սփիւռքն՝ իր: Կատարելիքները պէտք է իրար ամբողջացնեն եւ ներդաշնակ լինեն՝ ունենալով նոյն ուղղուածութեան նպատակակէտը:
Վերջապէս, ինչ վերաբերում է պահանջատիրութեան խորքին ու բնոյթին, կարծում ենք, որ ժամանակն է, որ մեր աշխատանքներում կիզակէտը դառնայ իրաւական ոլորտը: Բնականաբար, յիշելու եւ յիշեցնելու մեր աշխատանքները պէտք է շարունակուեն, սակայն մեծապէս անհրաժեշտ է, որ մեր դատը մուտք գործի իրաւական դաշտ: Տասնամեակներ առաջ Հայ Դատի մասն խօսելիս ասում էինք՝ այժմէականութիւն, քաղաքականացում եւ միջազգայնացում: Այս ուղղութեամբ գնահատելի աշխատանք է կատարուած: Այս գործընթացը շարունակելով հանդերձ անհրաժեշտ է ծրագրուած կերպով եւ հանգրուանային մօտեցումներով մուտք գործել իրաւական դաշտ: Սակայն պէտք է լինել իրատես, այս բնագաւառն այնքան էլ վարդագոյն պատկերով չի ներկայանում: Միջազգային օրէնքի տուեալներն այնքան էլ մեր դատին ի նպաստ չեն: Աշխարհաքաղաքական պայմանները նոյնպէս: Այս դառը իրականութեանը հակառակ, չպէտք է ունենալ պարտուողական ոգի եւ կրաւորական մօտեցում, այլ քաջութիւն իրաւական ոլորտում գործնական քայլերի դիմելու համար: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան առնելիք իրաւական քայլն այս նպատակը կը հետապնդի:

Ինչպէս գիտէք, շուրջ երեք տարի մենք լծուած ենք յատուկ աշխատանքի: Իրաւական թղթածրար ենք պատրաստում՝ պահանջելու Սիսի մեր պատմական կաթողիկոսարանը: Այս քայլին պէտք է յաջորդեն մեր ազգապատկան ու անհատական կալուածների պահանջը: Սակայն սա դիւրին գործ չէ: Այն հետեւողական ու լուրջ աշխատանք կը պահանջի նաեւ նիւթական լայն հնարաւորութիւն: Հետեւաբար, 100րդ տարելիցից յետոյ այս ուղղութեամբ պէտք է անհրաժեշտ գործնական քայլերի դիմենք: Անհրաժեշտ է մեր արխիւները քննել, ուսումնասիրել, կազմել մեր կորուստները եւ ուսումնասիրել այդ հարցի առնչութեամբ միջազգային օրէնքները: Այս ուղղութեամբ վերջին տարիներին գնահատելի աշխատանք է կատարուել: Անհրաժեշտ է այդ աշխատանքները համահայկական ճիգով աւելի լայն հիմքի վրայ դնել եւ աշխատանքի գործընթացը ճշդել: Այս ուղղութեամբ Հայաստանի պետութեան դերը խիստ կարեւոր է: Այն առաջնորդողի դեր պէտք է ստանձնի, քանի որ հայ ժողովրդի դատի իրաւատէրը Հայաստանի պետութիւնն է:

«ԱՐՄԷՆՊՐԵՍ».- Ի՞նչ կարելի է ակնկալել միջազգային հանրութիւնից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցի առնչութեամբ: Արդեօք այս հարցի առնչութեամբ նոյնպէ՞ս հայ ժողովուրդը պէտք է ապաւինի սեփական ուժերին:

ԱՐԱՄ Ա.– Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման ընթացքը բնականոն կերպով պէտք է շարունակուի: Որոշ պետութիւններ ճանաչելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը մեր կողքին են կանգնած, միւսները Թուրքիայի հետ շահերից կամ մտահոգութիւններից ելնելով կամ կրօնական զգացմունքները նկատի ունենալով այս հանգրուանին պաշտօնապէս չեն ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Սակայն մենք վստահ ենք, որ նրանք էլ ներքուստ մեզ հետ են: Նրանք շատ լաւ գիտեն, որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը պատմական իրողութիւն է: Հետեւաբար, մեր մօտեցումը այդ պետութիւնների ու կառոյցների նկատմամբ չպէտք է լինի ժխտական, այլ բարեկամական, միշտ յիշեցնելով նրանց մեր ակնկալիքների մասին: Երբեք չմոռանանք, որ իւրաքանչիւր պետութիւն գործում է ելնելով իր շահերից: Հետեւաբար, հայ ժողովուրդը պէտք է իր սեփական ուժերին ապաւինի: Եղիշէ Չարենցի պատգամը յաւիտենական ճշմարտութեան վերահաստատումն է. «Ով հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը քո հաւաքական ուժի մէջ է»: Այո՛, մեր հզօրութիւնը մեր միասնականութեան ու սեփական ուժի մէջ է: Մեր միասնականութիւնը, Հայաստանի հզօրացումը, Արցախի անկախութեան ամրապնդումը, Հայաստան-Սփիւռք գործակցութեան ամրապնդումը մեր սեփական ուժի հիմքն են: Պէտք է մեր ազգն ու հայրենիքը, մեր սեփական տան հիմքը պահենք ամուր ու զօրեղ՝ համախմբուելով մեր գերագոյն եւ ընդհանրական արժէքների եւ իդէալների շուրջ: Սա է մեզ թելադրում մեր դարաւոր պատմութիւնը: